Manoel Toural Quiroga
Camilo Leiro (ilustracións)
Camilo Leiro (ilustracións)
Estou lonxe da Terra, en Badaxoz. Cóbreme un inmenso fanal azul. Atópome na torre árabe de «Espanta perros» e vexo dende eiquí as rúas ensarilladas da cibdade. Hai unha cigoña lanzal no borde do seu niño e as pombas
bravas chían no aire. Na lonxanía percibo Elvas, a praza portuguesa nemiga
de Badaxoz. Acompáñame un can vagamundo que me sigue a todas partes;
un can morriñoso e triste, que me mira con olios de namorar; un can agradecido que por unha pedra de zucre agarda por min na porta do café, para dar
o paseio de todal-as tardes. Este cativo animal dame noxo e compasión, e
véndo-o tan famento, tan luxado e tan manso, parécetne un símbolo.
Neste intre sinto por primeira vez a necesidade de escribir para vós, ¿ende o desterro. Non temades aos meus arroutos sentimentaes, porque xa deixei de ser sentimental. Velahí o que hoxe se me ocurre.
PERSONAXES
CASTELAO
O protagonista. Intelectual, artista e político galego desterrado en Badaxoz. É un home de ollar fonda e fala pausada, que mestura a retranca coa melancolía.
Representa o compromiso coa verdade e o amor á terra. No desterro descobre unha nova forma de mirar o mundo, máis silenciosa e anímica.
Ton: Reflexivo, terno, retranqueiro cando cómpre.
Idade escénica: 45–55 anos.
VIRXINIA
Muller de Castelao, elegante sen ostentación; forza silenciosa. Práctica, tenra, firme; humor suave e intelixente. Sostén emocional de Castelao; lembranza constante da casa e da dignidade.
Ton: Sereno, pausado e decidido; xestos pequenos pero moi
expresivos.
Idade escénica: similar a de Castelao
O CAN
Compañeiro de Castelao. Fala cun humor retranqueiro e ten o corazón sabio dos animais que escoitan máis do que din. É a conciencia amable e o contrapunto cómico da obra. Nos seus comentarios hai verdade popular e filosofía de taberna.
Ton: Divertido, afectuoso,
cunha retranca moi galega.
Posibilidade escénica: Pode ser interpretado por un actor, actriz ou mesmo un monicreque, segundo a posta en escena.
RAPAZ
Traballa no hotel onde vive Castelao. Curioso e soñador. A súa amizade con Castelao representa o diálogo entre xeracións e a transmisión da memoria. O seu pai era de Monforte de Lemos e traballaba como ferroviario, símbolo das pontes entre Galiza e o mundo.
Ton: Vivo, entusiasta,
inocente pero esperto.
Idade escénica: 15–18 anos.
O AFIADOR
Figura case máxica, que aparece e desaparece cun son do chifre. Trae a lembranza de Galiza ao desterro e serve como mensaxeiro simbólico entre mundos. É humorístico, melancólico e profundamente poético.
Ton: Popular, misterioso,
musical.
Idade escénica: Indefinida (pode representar o espírito da tradición).
GARDA
Un Garda Civil típico da época
Ton: autoritario
Idade escénica: Home de mediana idade.
A TORRE DE “ESPANTAPERROS”
É una torre erguida polos almohades situada xunto á cidadela de Badaxoz e os xardíns da Galera (século X), que cobra voz e alma. Representa a memoria das terras, o paso do tempo e a capacidade das cousas mudas para falar co corazón humano. Fala pouco, pero cando o fai, é solemne e emocionante.
Ton: Grave, lento, case
litúrxico.
Pode ser: Voz en off, proxección, actor inmóbil ou mesmo un elemento de deseño de escenario iluminado.
VOZ DE GALIZA
Presenza invisible, feminina ou masculina, doce e fonda. É a voz da patria, da memoria e do amor que non se perde. Aparece no Acto IV, como unha revelación no vento.
Ton: Poético, espiritual,
maternal.
Efecto escénico: Pode vir amplificada, envolvente, acompañada de luz azul e sons de mar.
VOZ NARRADORA
Guía poético da obra. Abre e pecha cada acto. Non é un personaxe concreto, senón a voz do tempo e do espectador que observa. Conecta as escenas cun ton lírico e sereno.
Ton: Suave, literario,
meditativo.
Presenza: Pode ser voz en off, ou actor/actriz en escena cun libro na man.
Personaxes secundarias e
simbólicas (opcionais segundo a montaxe)
VECIÑOS DE BADAXOZ: poden
aparecer en breves escenas ou en coro, representando o contraste entre Castelao
e o lugar.
CHIFRE DO AFIADOR: elemento sonoro que funciona como presenza simbólica, mesmo cando o afiador non está.
O VENTO: pode representarse con luz, pano ou son, actuando como forza que vencelle Galiza e o desterro.
O protagonista. Intelectual, artista e político galego desterrado en Badaxoz. É un home de ollar fonda e fala pausada, que mestura a retranca coa melancolía.
Representa o compromiso coa verdade e o amor á terra. No desterro descobre unha nova forma de mirar o mundo, máis silenciosa e anímica.
Idade escénica: 45–55 anos.
Muller de Castelao, elegante sen ostentación; forza silenciosa. Práctica, tenra, firme; humor suave e intelixente. Sostén emocional de Castelao; lembranza constante da casa e da dignidade.
Idade escénica: similar a de Castelao
Compañeiro de Castelao. Fala cun humor retranqueiro e ten o corazón sabio dos animais que escoitan máis do que din. É a conciencia amable e o contrapunto cómico da obra. Nos seus comentarios hai verdade popular e filosofía de taberna.
Posibilidade escénica: Pode ser interpretado por un actor, actriz ou mesmo un monicreque, segundo a posta en escena.
Traballa no hotel onde vive Castelao. Curioso e soñador. A súa amizade con Castelao representa o diálogo entre xeracións e a transmisión da memoria. O seu pai era de Monforte de Lemos e traballaba como ferroviario, símbolo das pontes entre Galiza e o mundo.
Idade escénica: 15–18 anos.
Figura case máxica, que aparece e desaparece cun son do chifre. Trae a lembranza de Galiza ao desterro e serve como mensaxeiro simbólico entre mundos. É humorístico, melancólico e profundamente poético.
Idade escénica: Indefinida (pode representar o espírito da tradición).
Un Garda Civil típico da época
Idade escénica: Home de mediana idade.
É una torre erguida polos almohades situada xunto á cidadela de Badaxoz e os xardíns da Galera (século X), que cobra voz e alma. Representa a memoria das terras, o paso do tempo e a capacidade das cousas mudas para falar co corazón humano. Fala pouco, pero cando o fai, é solemne e emocionante.
Pode ser: Voz en off, proxección, actor inmóbil ou mesmo un elemento de deseño de escenario iluminado.
Presenza invisible, feminina ou masculina, doce e fonda. É a voz da patria, da memoria e do amor que non se perde. Aparece no Acto IV, como unha revelación no vento.
Efecto escénico: Pode vir amplificada, envolvente, acompañada de luz azul e sons de mar.
Guía poético da obra. Abre e pecha cada acto. Non é un personaxe concreto, senón a voz do tempo e do espectador que observa. Conecta as escenas cun ton lírico e sereno.
Presenza: Pode ser voz en off, ou actor/actriz en escena cun libro na man.
CHIFRE DO AFIADOR: elemento sonoro que funciona como presenza simbólica, mesmo cando o afiador non está.
O VENTO: pode representarse con luz, pano ou son, actuando como forza que vencelle Galiza e o desterro.
PRÓLOGO
(Unha voz soa no escuro. É unha
voz fonda, cálida, de muller ou home; pode ser a terra mesma, pode ser o vento.
Fala amodo, con cadencia de conto e de oración. Mentres fala, proxéctanse
imaxes de Galiza: o mar batendo, a chuvia sobre as corredoiras, a man dun home
debuxando ao carón dunha fiestra. A luz vai subindo moi lentamente.)
Dende a terra onde o vento ten acento e as árbores lembran momentos,
chegou un home cun lapis e unha teima.
Chamase Castelao.
Dicían que falaba cos debuxos e que os debuxos lle respondían.
e o mandaron lonxe,
onde o mar non chegaba,
onde o ceo era demasiado azul e o silencio demasiado español.
entre sol e pedra,
entre risas prestadas e cans sen dono,
aprendeu que o desterro é unha ferida que tamén pode florecer.
volve o vento a soprar,
traendo os soños dun home que nunca deixou de debuxar patria co corazón.
(Duración estimada: 18–22 minutos escénicos.)
(para si, ollando ao redor)
Pois aquí estou.
Tan lonxe da brétema que ata o sol me semella un castigo.
Badaxoz...
terra seca, boa xente, pero pouco peixe.
A ver se atopo un pouco de sombra para desterrar o desterro.
Non te asustes, canciño.
Non veño roubarche o sitio.
Só traio comigo o vento, e ese non ocupa moito.
Mentres o vento non che traia chuvia, benvido sexas.
Aquí a xente seca rápido, pero as palabras… esas tardan máis.
Un can que fala… xa vexo que o desterro trae sorpresas.
En Galiza falan os bois e os ríos; aquí, os cans.
Non imos tan distintos, ao cabo.
Vostede é o señor Castelao, o galego desterrado?
Esta será a súa residencia, señor Rodríguez.
Badaxoz recíbeo... (pausa)
Bo, digamos que o tolera.
Eu son o desterrado...
unha boa palabra, esa de “tolerar”.
Xa é moito nestes tempos.
Hai quen non tolera nin a sombra do veciño.
Non se preocupe, non é cárcere. Pero tampouco é casa.
As autoridades prefiren telo lonxe da súa terra,
que di vostede que fala máis do que convén.
Eu non falo moito, señor garda.
Falo o xusto para non esquecer quen son.
E iso, ás veces, xa é demasiado para certos oídos.
Mentres non dea problemas, poderá pasear, escribir...
e, por suposto, nada de xuntanzas nin discursos.
E debuxar, se iso non é perigoso.
Debuxar? Iso sempre é perigoso.
O lapis ve cousas que os ollos non queren mirar.
Pero non tema, só farei retratos da alma.
A alma non paga impostos.
Pero se falo só comigo mesmo... ¿tamén é delito?
Iso non o sei.
Dependerá diga.
Ah, entón farei coma os poetas:
falarei de cousas que ninguén entende,
para que ninguén poida prohibilas.
O Goberno considérase magnánimo.
Podería estar vostede nun cárcere, e non aquí, libre.
Libre...
Libre coma un paxaro coa ala rota.
Pero agradezo a magnanimidade.
Ao fin e ao cabo, é un luxo ver o sol sen barrotes.
GUARDA:
Vostede escribe moito?
Depende do día.
Hai días nos que só podo mirar,
e outros nos que as palabras empurran para saír,
coma as formigas cando cheira a chuvia.
Pero aquí, sen chuvia...
non sei se as palabras atoparán buraco.
Aquí chove pouco, pero cando chove...
pode quitar ata vidas.
Pois eu veño da “terra de saudade”.
Entre o sol e a saudade, prefiro unha nube amiga.
Señor Castelao —(dúbida)—
Non se meta en problemas.
Hai xente boa aquí, pero tamén ollos que vixían.
Non teña medo, home.
A miña arma máis perigosa é un lapis.
E iso só mata o silencio.
CASTELAO:
Ben, canciño…
Parece que somos compañeiros de soidade.
Ti ladrarás, eu debuxarei,
e quen saiba ler entre liñas entenderá que falamos da mesma cousa:
da liberdade.
Da liberdade… e do xantar, que tamén é importante.
Señor Castelao, traio pan, chourizo e un pouco de viño.
Díxome a señora Petra que lle serva á sombra,
que non se vaia derreter antes de debuxar nada.
Grazas, rapaz.
Tes acento de campá nova e ollos de ría.
Non serás galego de casualidade, eh?
Non, señor.
Son de aquí, pero o meu pai que traballou nos camiños de ferro, era de Monforte.
Pasou media vida por estas terras.
Cando o vento sopraba do norte, dicía que lle falaba o seu pai morto nas guerras de España.
Un ferroviario…
Pois olla ti, Galiza sempre atopa o camiño para voltar.
Aínda que sexa por unha roda e un chifre.
Ese son…
É coma se me soprase o mar na orella.
Aínda non empecei a debuxar e xa me sinto un pouco menos desterrado.
Iso é a morriña que che fala.
Non te fíes moito dela: morde suave, pero non solta.
Pois que morda, se con iso me lembra quen son.
E así foi indo o desterro de Castelao,
baixo o sol de Badaxoz e a sombra dun can que falaba galego.
Naquel xardín ao pé da torre o tempo se detivo,
un lapis empezaba a debuxar silencios.
ACTO II
(Duración estimada: 10–12 minutos escénicos.)
(O mesmo lugar, tempo despois. É
o luscofusco. O sol ponse detrás da Torre de “Espantaperros”, que proxecta unha
sombra longa e impoñente. O calor baixou, e unha brisa move as follas. Castelao
está sentado debuxando. O can deita a carón, coas orellas ergueitas. Ao fondo,
un son de campás mestúrase cun ladrido distante.)
VOZ NARRADORA (suave):
Pasaron os días, e o galego foi facéndose co seu lugar o carón da torre.
Falaba co can, co vento, coas xentes que pasaban, e coa torre.
Dicía que as pedras tamén gardan momentos segredos e distancias,
e que a soidade, cando se entende, convértese en compañía.
(Castelao debuxa concentrado. O
can levanta o fociño, como se cheirase algo no aire.)
O CAN:
Hoxe cheira a chuvia.
Iso é mala sinal.
Aquí, cando chove, a xente pecha as portas e o silencio fai eco.
CASTELAO:
Pois eu boto de menos a chuvia.
En Galiza é coma un parente: entra sen chamar,
pero deixa sempre algo limpo despois.
O CAN (con retranca):
Aínda che vai medrar herba na alma.
CASTELAO:
Xa medrou, meu canciño.
Medrou hai tempo, e agora non hai quen a corte.
(Silencio breve. O sol cae. A
torre ilumínase cun ton dourado. Castelao ergue a cabeza e míraa, coma quen
recoñece un rostro.)
CASTELAO:
Mira para ela, can amigo.
É fermosa, ¿non si?
De pedra dura e ollos sen pestanas.
Chámanlle “Espantaperros”…
pero a min máis ben espértame pensamentos.
O CAN:
Pois fala con ela, se tanto a miras.
As torres tamén teñen cousas que dicir,
sobre todo as que levan séculos caladas.
CASTELAO (a media voz, cara á
torre):
Torre vella, torre alta,
que gardas entre as túas pedras?
Son ecos de guerra ou pasos de homes cansos?
(Pausa. Unha lixeira luz move
dentro da torre. O vento muda. A voz grave e pausada da TORRE DE “ESPANTAPERROS”
soa, profunda e chea de eco.)
(Duración estimada: 10–12 minutos escénicos.)
Pasaron os días, e o galego foi facéndose co seu lugar o carón da torre.
Falaba co can, co vento, coas xentes que pasaban, e coa torre.
Dicía que as pedras tamén gardan momentos segredos e distancias,
e que a soidade, cando se entende, convértese en compañía.
Hoxe cheira a chuvia.
Iso é mala sinal.
Aquí, cando chove, a xente pecha as portas e o silencio fai eco.
Pois eu boto de menos a chuvia.
En Galiza é coma un parente: entra sen chamar,
pero deixa sempre algo limpo despois.
Aínda che vai medrar herba na alma.
Xa medrou, meu canciño.
Medrou hai tempo, e agora non hai quen a corte.
Mira para ela, can amigo.
É fermosa, ¿non si?
De pedra dura e ollos sen pestanas.
Chámanlle “Espantaperros”…
pero a min máis ben espértame pensamentos.
Pois fala con ela, se tanto a miras.
As torres tamén teñen cousas que dicir,
sobre todo as que levan séculos caladas.
Torre vella, torre alta,
que gardas entre as túas pedras?
Son ecos de guerra ou pasos de homes cansos?
Gardo voces, Castelao.
Voces de homes que berraron sen que ninguén os oíra.
Gardo pasos de xente que fuxía da súa propia sombra.
E tamén gardo riso, pouco, pero verdadeiro.
Así que falas…
Sabíao.
As pedras sempre falan cando atopan quen as escoite.
E ti es dos que escoitan.
Por iso o vento che trouxo ata min.
Non todos os desterrados chegan a entender o silencio.
Eu aprendín que o silencio é un idioma que se fala co peito.
Pero dime, torre:
non che doe mirar sempre dende o mesmo lugar?
O lugar é pouco cando a mirada é fonda.
Ti tamén estás preso, e sen embargo debuxas horizontes.
A torre ten máis sentidiño do que parece.
Se fala así todos os días, imos fundar unha “tertulia”.
Canciño, ti serás o secretario.
E que conste en acta:
“Mesmo as pedras precisan falar de vez en cando.”
Debuxa, Castelao.
Debuxa o que ves, pero tamén o que lembras.
A memoria é unha luz que non obedece fronteiras.
Xa o fago, torre amiga.
Debuxo o que non se pode dicir:
o medo, a dignidade, a morriña.
E tamén un pouco de esperanza, para non me esgotar.
E así, mentres o home xogaba co lapis,
a torre e o can foron os seus únicos cómplices.
El falaba e debuxaba,
debuxaba e calaba,
e no silencio de Badaxoz florecían as sombras dun país.
Escoitas, can?
O afiador… sempre chega cando máis falta fai.
Ese si que sabe de camiños.
Nunca o desterran, porque nunca para.
Oxalá puidésemos aprender diso:
andar sen perder o norte, mesmo cando se vai ao sur.
Lembra isto, Castelao:
non hai exilio cando o corazón se volve patria.
Grazas, vella amiga.
Prometo que o que hoxe me ensinas
viaxará no meu lapis para sempre.
E mentres o lume do sol apagouse,
o home, o can e a torre quedaron calados,
coma se o silencio fose unha oración.
Na noite de Badaxoz, por primeira vez,
a palabra “Galiza” non soou triste
a Castelao, senón viva.
ACTO III
(Duración estimada: 12–14 minutos escénicos.)
(Duración estimada: 12–14 minutos escénicos.)
Don Daniel!
Traio uvas do señor Clemente. Díxome que non se poden deixar ao sol,
que o sol de aquí quita o azucre e deixa só tristuras.
Entón gardarémolas con coidado,
que xa teño abondo tristezas e pouca dozura.
E que debuxa hoxe, señor?
Outra desas caras que parecen falar, aínda que non teñan boca?
Iso mesmo, rapaz.
Debuxo xente que non fala, pero pensa.
E ti, que fas por aquí?
Non me digas que viñeches só por traer as uvas.
RAPAZ:
Bo... tamén por ver se me deixa vostede probar o lapis.
A min gústame debuxar, pero o mestre dixo que iso non serve para comer.
Ah, o mestre...
Iso é o que din sempre os que nunca probaron o gusto de correr polo papel.
Mira, rapaz, o debuxo non dá de comer,
pero ás veces sálvanos de morrer de fame na alma.
(Pásalle o caderno. O rapaz colle o lapis con respecto e emoción.)
Así? Debuxo calquera cousa?
Non hai cousas calquera, rapaz.
Todo o que se mira con verdade é digno dun trazo.
Debuxa o que sintas que respira.
Non lle debuxes o rabo a un can, que iso nunca sae ben.
O rabo é cousa viva, non cabe nun papel.
Pois debuxareiche a ti, canciño, pero sen rabo, para que non ladres.
Ben feito.
O humor é o lapis dos que seguen ergueitos,
mesmo cando os poñen de xeonllos.
Sabes, rapaz?
Cando era novo, tamén soñaba con cambiar o mundo con catro liñas.
Logo fun aprendendo que o mundo é teimoso,
pero que ás veces unha liña basta para lembrar quen somos.
Entón vostede non se rendeu.
Non, rapaz.
Canso, si.
Pero rendido, nunca.
Se un día deixamos de soñar,
os que veñen detrás quedarían cegos.
Boas tardes, señor Castelao.
Hai quen me dixo que aquí anda un galego facendo patria cun lapis.
E eu pensei: “se é galego, non pode andar moi lonxe do corazón.”
Meu Deus!
O son do afiador… pensei que non o escoitaría máis.
De onde vés, paisano?
De Ourense, da miña terra e de ningures.
Vou afiando coitelos e lembranzas.
O vento é o meu mapa.
Este rapaz ten boa man.
É bo que o deixe debuxar, señor.
O mundo xa ten moitos que mandan e poucos que miran.
Iso mesmo penso eu.
Queres ver o que debuxou?
Mira ti…
Debuxou un can, unha torre e un home coa man no corazón.
Ese rapaz sabe máis do que pensa.
Garda ben ese lapis, rapaz.
Quizais un día teñas que escribir o que os demais non se atrevan.
Gárdoo, señor.
E se un día volve a chuvia, prometo debuxar un arco da vella.
Cada volta desa roda é coma un recordo que non se esquece.
O afiador é coma Galiza: marcha, pero sempre deixa rastro.
Sabe, don Daniel?
Cando sexa maior, quero facer cousas que fagan pensar á xente.
Entón xa comezaches o camiño bo.
Non deixes nunca de mirar con ollos de neno.
Os adultos esquecemos esa verdade:
que mirar é un acto de amor.
Na Galera, baixo a sombra da torre,
o mestre e o rapaz compartiron un lapis e unha promesa.
O tempo, que todo o leva, deixou alí un anaco de futuro.
E no corazón dun desterrado naceu, por fin, un sorriso.
ACTO IV
(Duración estimada: 15–20 minutos escénicos.)
(A escena está case a escuras. Só
a luz branca da lúa cae sobre o lugar e a Torre de “Espantaperros”. O can
dorme. O rapaz marchou. Castelao está coa súa muller, Virxinia, debuxando no
seu cuarto de hotel á luz dunha candea. O silencio é fondo, case sagrado. Fora
o vento soa suave, coma un alento que vén de moi lonxe.)
(Duración estimada: 15–20 minutos escénicos.)
VIRXINIA(Viste de branco, tranquila.):
Daniel, meu Daniel...
recibín carta de Galiza e din
que dende que marchaches,
xa non chove e o vento quedou mudo
Din tamén que hai xente que fala cos santos,
pero os santos non responden.
CASTELAO (levanta a vista cara ela):
Virxinia...
falas cheiña de saudade.
E así, mentres ti debuxas
eu espero e vivímonos.
E o noso xeito de amarnos dende sempre.
Pois hoxe debuxo un barco de papel,
para que naveguemos nel.
Ti non o sabes, pero cada palabra túa é unha onda nova.
A nosa patria non está perdida nin lonxe: está escrita en ti.
Eu tamén a vexo, amo do lapis.
Non che menten os ollos.
Hai lumes que non precisan lume para arder.
Iso debe ser o que os poetas chaman alma.
Ou tolemia, que tamén serve.
Non estás tolo, meu fillo.
Só estás lonxe, e iso doe.
Mais lembra:
o desterro é un corpo sen patria,
pero nunca unha patria sen corpo.
CASTELAO:
Escoita, miña amada:
E se te debuxo, como se foses o mar?
volverán a sentir as sombras de Compostela e as luces de Rianxo?
Cada trazo teu é un regreso.
Cada palabra é unha ponte que cruza o aire.
Non deixes de pintar e escribir, Daniel.
O que escribas e pintes hoxe, algún día será camiño.
Pero... ¿quen o lerá, se todos teñen medo?
VIRXINIA:
Os nenos.
O rapaz que te escoita, o que che leva o pan,
os que aínda non naceron.
Eles serán os ollos que ti debuxas agora.
Tes que coidarte, Daniel.
Non deixes que a tristura che xee o humor.
Ri, aínda que sexa para ti só.
O teu sorriso é tamén galego.
Sempre me dixeches o mesmo:
“Daniel, non te poñas tan serio, que pareces un cura con lapis.”
E ti sempre contestabas:
“Se non debuxo as tristuras, rebentan.”
Pois aquí estou, rebentando en silencio.
Non chores, meu.
Cada noite de desterro é un paso cara ao amencer.
O día chegará en que a túa man escriba o nome de Galiza
sen medo, e o mundo o escoite.
Chegou a noite do silencio.
A cidade dorme, pero el non pode.
Virxinia soña. Hai voces que veñen co vento,
e o vento, nesta terra seca, chega dende os mares de Galiza.
Castelao…
Meu fillo de pedra e papel…
Es ti quen debuxa dende tan lonxe?
As túas liñas chegan ata min,
coma fíos de vento que tecen os disparates humanos.
Galiza…
Nai!
Non pensei que o vento me trouxese a túa voz.
Pensei que me esqueceras,
coma se o mar rachase o fío que nos une.
Nunca esquezo aos meus fillos,
nin sequera aos que marchan.
Ti non estás perdido, Castelao,
só andas sementando luz noutras terras.
Mais dóeme o peito,
porque falo e ninguén me entende o acento.
Porque debuxo e poucos ven o que digo.
Porque quero berrar,
e só me sae un suspiro.
O suspiro tamén fala, se sae do corazón.
As túas mans contan o que os demais calan.
O teu lapis é o idioma dos que non teñen voz.
Non sei se sirvo de algo,
se as miñas palabras chegarán a quen debe escoitalas.
Ás veces sinto que debuxo para os mortos.
Debuxas para os vivos que aínda non naceron.
Eles entenderán.
As túas mans escriben futuro coas cores da dignidade.
Quixera volver.
Sentar diante do mar de Rianxo,
escoitar o carro no camiño e cheirar o pan no forno.
Quixera ver aos meus de novo,
sen ter que soñalos.
Volverás, meu fillo,
porque un pobo non esquece quen lle deu nome.
A túa voz seguirá viva nas rúas e nos libros,
nas mans dun rapaz que debuxa á sombra dunha torre,
ou nun can que lembra o teu acento.
Grazas, miña terra.
Agora xa sei que o desterro non é ausencia,
senón un espello onde se mira o por facer.
E lembra isto, Castelao:
Galiza non é un lugar,
é unha maneira de sentir o mundo.
Mentres haxa quen soñe con ela,
seguirá viva,
aínda que a calen mil veces.
E naquela noite sen sono,
Badaxoz escoitou o rumor do mar.
Un lapis trazou unha última liña,
e esa liña cruzou montes, ríos e fronteiras,
ata chegar ao corazón da súa terra.
ACTO V e EPÍLOGO
(Duración conxunta: 12–15 minutos escénicos.)
(Na Galera ao amencer. Luz
dourada, fresca. O ceo ten ese azul leve que anuncia un día novo. O vento move
as follas do caderno. O can erguido olla a torre. Entra o rapaz cun pano ao
pescozo e un sorriso. Castelao xa está sentado, calmo, co sombreiro na man,
fumando.)
VOZ NARRADORA (coma un suspiro):
Pasaron os meses,
e o desterro fíxose costume,
coma unha ferida que aprendeu a respirar.
O galego en Badaxoz, agora é un veciño máis,
pero os seus ollos seguen mirando cara o norte.
RAPAZ:
Bos días, don Daniel.
Hoxe vén carta de Galiza.
O carteiro dixo que era cousa seria.
(Entrégalle un sobre vello,
gastado. Castelao ábreo amodo, le en silencio. Un sorriso leve énchelle a
cara.)
CASTELAO:
É dos amigos.
Dos que alá quedaron.
Din que Galiza anda esperta, que os nosos non calan.
E que me espera, sempre.
RAPAZ (ledo):
Entón… volverá vostede pronto?
CASTELAO (ollando o horizonte):
Non sei, rapaz.
O corpo vai onde lle mandan,
pero a alma vai onde quere.
E a miña xa leva tempo de volta.
(Silencio. O can achégase e pousa
o fociño nas mans de Castelao.)
O CAN:
Se marchas, deixa aberta a porta do tempo.
Que o vento poida entrar a lembrarte.
CASTELAO (aloumiñando):
Non te preocupes, canciño.
A amizade non precisa chaves.
(O rapaz senta. Mira o caderno.
Fala con dozura.)
RAPAZ:
Podo quedar con algún dos seus debuxos?
Un pequeno, o que queira.
Para lembrarme de vostede.
CASTELAO:
Non.
Quedarás co lapis.
O debuxo é finito, pero o lapis… o lapis é infinito.
Coida del, e debuxa o que vexas,
mesmo o que doe.
(Dálle o lapis ao rapaz, que o
recibe emocionado. O can ladra suave, coma un aplauso pequeno.)
O CAN:
Xa o vexo:
dentro duns anos, este rapaz andará por aí dicindo cousas lindas e perigosas.
CASTELAO:
Así debe ser.
O perigo da beleza é o que fai libres ás almas.
(Levántase. Mira unha última vez
a Torre de “Espantaperros”. A súa voz énchese de calma e de gratitude.)
CASTELAO:
Grazas, torre vella.
Grazas por gardar o meu silencio e facelo música.
Grazas, canciño, por ensinarme a rir.
Grazas, rapaz, por lembrarme o futuro.
TORRE (cun eco doce):
Vaite tranquilo, Castelao.
Non hai sombra onde hai memoria.
(O vento sopra. O caderno de
Castelao pecha só. A luz do amencer éncheo todo. Móntase unha brisa de
esperanza.)
VOZ NARRADORA:
E así marchou o galego da Galera,
sen maleta nin pranto,
co corazón cheo de miradas e xestos.
Deixou atrás a súa sombra,
pero levou con el a voz de todos os que nunca puideron falar.
(A luz sobe. Castelao camiña
lentamente cara a saída. O can e o rapaz fican ao lado da torre. O vento move
as follas dunha árbore da Galera. Fundido a negro.)
EPÍLOGO
(A escena final é calma. Só a
torre queda en pé, bañada pola luz dourada do solpor. A voz narradora soa, doce
e clara.)
VOZ NARRADORA:
O tempo pasou,
mais a praza segue a ter a sombra de Galiza.
A torre lembra, o vento murmura,
e algún serán, un can vello aínda ergue o fociño,
coma se agardase unha voz coñecida.
O rapaz, agora home, ensina a
debuxar aos nenos.
No seu escritorio hai un lapis gastado,
coas iniciais “A.C.” gravadas no extremo.
E cando o sol cae,
abre o caderno e debuxa un rostro que sorrí,
cunha man no peito e outra no aire,
coma quen di:
“Non me esquezades, que eu tamén son de vós.”
(A chifre do afiador soa, moi
lonxe. A luz esvaece ata quedar unha brisa, unha voz, un silencio. O último que
se ve é o perfil da torre e unha folla voando no vento.)
VOZ NARRADORA (última liña):
Porque ningún desterro pode matar un soño,
cando o soño é patria e a patria é presente.
(Fundido a negro. Silencio. Fin.)
(Duración conxunta: 12–15 minutos escénicos.)
Pasaron os meses,
e o desterro fíxose costume,
coma unha ferida que aprendeu a respirar.
O galego en Badaxoz, agora é un veciño máis,
pero os seus ollos seguen mirando cara o norte.
Bos días, don Daniel.
Hoxe vén carta de Galiza.
O carteiro dixo que era cousa seria.
É dos amigos.
Dos que alá quedaron.
Din que Galiza anda esperta, que os nosos non calan.
E que me espera, sempre.
Entón… volverá vostede pronto?
Non sei, rapaz.
O corpo vai onde lle mandan,
pero a alma vai onde quere.
E a miña xa leva tempo de volta.
Se marchas, deixa aberta a porta do tempo.
Que o vento poida entrar a lembrarte.
Non te preocupes, canciño.
A amizade non precisa chaves.
Podo quedar con algún dos seus debuxos?
Un pequeno, o que queira.
Para lembrarme de vostede.
Non.
Quedarás co lapis.
O debuxo é finito, pero o lapis… o lapis é infinito.
Coida del, e debuxa o que vexas,
mesmo o que doe.
Xa o vexo:
dentro duns anos, este rapaz andará por aí dicindo cousas lindas e perigosas.
Así debe ser.
O perigo da beleza é o que fai libres ás almas.
Grazas, torre vella.
Grazas por gardar o meu silencio e facelo música.
Grazas, canciño, por ensinarme a rir.
Grazas, rapaz, por lembrarme o futuro.
Vaite tranquilo, Castelao.
Non hai sombra onde hai memoria.
E así marchou o galego da Galera,
sen maleta nin pranto,
co corazón cheo de miradas e xestos.
Deixou atrás a súa sombra,
pero levou con el a voz de todos os que nunca puideron falar.
O tempo pasou,
mais a praza segue a ter a sombra de Galiza.
A torre lembra, o vento murmura,
e algún serán, un can vello aínda ergue o fociño,
coma se agardase unha voz coñecida.
No seu escritorio hai un lapis gastado,
coas iniciais “A.C.” gravadas no extremo.
E cando o sol cae,
abre o caderno e debuxa un rostro que sorrí,
cunha man no peito e outra no aire,
coma quen di:
“Non me esquezades, que eu tamén son de vós.”
Porque ningún desterro pode matar un soño,
cando o soño é patria e a patria é presente.
Duración total: arredor de 65–70 minutos.