Xusto Mourin López
TEQU (ilustracións)
TEQU (ilustracións)
 |
| Miniatura do Codex Calixtinus |
Aquí comeza a terra dos galegos
Codex Calixtinus
O manuscrito iluminado do século XII coñecido como Codex Calixtinus foi roubado o día 5 de xullo do 2011 na catedral de Santiago de Compostela. O códice custodiado pola curia eclesial estaba depositado nunha cámara blindada que conserva as obras máis valiosas do arquivo catedralicio, propiedade do pobo galego.
A prensa e algúns historiadores españois apresuráronse en cualificar a noticia como "o roubo do século", "un dos libros máis importantes do mundo", "un documento de incalculábel valor económico, cultural, artístico, literario e lingüístico de España", etc, etc.
Xeneralizacións e meias verdades unha vez máis están a servir para ocultar o feito histórico que vertebra unha evidencia incuestionábel plasmada nas páxinas do Codex Calixtinus. Esta obra foi escrita coa intención de divulgar o momento cultural da rota xacobea, creación da sociedade galega medieval.
 |
| Miniatura do Codex Calixtinux |
Un precipitado de tempo
O Codex é un dos documentos conservados máis valiosos do século XII en toda Europa. Independentemente doutras consideracións de crítica histórica, para o pobo galego a importancia é capital, pois revela o papel preponderante de Galiza naquel tempo. A cidade de Compostela a cualifica como "excelsa cidade dó Apóstolo, ateigada de toda sorte de encantos, […] polo que está considerada como a máis ditosa e eminente das cidades de España" (refírese aos reinos cristiáns peninsulares). O autor ou autores di de nós que "Os Galegos seméllanse abondo nos costumes á nosa xente gala máis cós outros incultos pobos españois" e da nosa idiosincrasia… "pero son iracundos e moi preiteantes".
O manuscrito orixinal, ademais de ser unha guía física e espiritual, fala tamén dos lugares e dos hábitos da rota seguida por peregrinos, comerciantes e homes da cultura. Reúne máis de 200 pergamiños, con ilustracións, texto e partituras musicais que retratan unha época, unhas tradicións, uns costumes e unha maneira de entender o sagrado e o litúrxico, nun tempo onde a cultura se gardaba e se xeraba nos mosteiros, sendo a fe a única esperanza.
Para que atinxa unha maior notoriedade e repercusión, tal vez pola súa reputación e pola súa autoridade, a obra foi atribuída ao Papa Calixto II quen redixo tan só a introducción.
Aínda que ás veces se denomina ao Codex Calixtinus como Líber Sancti Iacobi, convén facer algunha aclaración. O Líber Sancti Iacobi é o contido do libro, do cal fixáronse varios manuscritos sendo o máis importante o coñecido como Codex Calixtinus gardado na catedral compostelá. A compilación do Líber Sancti Iacobi foi redixida en diferentes épocas e de forma independente, pudendo xa estar conformada o redor do ano 1140.
 | |
| Miniatura dun Santiago nada guerreiro |
En Galiza, protagonista xa en toda a Europa medieval, dáse comezo a unha cultura, unha maneira de entender a vida e a tradición. Constitúe un referinte a partir da inventio da aparición dos restos do apóstolo Santiago, nun tempo de convivencia cultural que máis tarde se reconverterá en símbolo de enfrontamento bélico para fortalecer e impor a identidade cristiá en toda a península.
As distintas edicións do Codex mostran unha figura do apóstolo pouco coñecida, icono da cultura medieval, valida para atraer a Galiza non só aos peregrinos que encarnaban a antiga tradición do cristianismo, se non tamén aos comerciantes e homes doutras culturas, entre elas a árabe. Este Santiago galego nada terá que ver co que nos chegou até o presente como patrón de España, máximo expoñente do triunfo bélico e da imposición ideolóxica sobre o mundo musulmán. Fiel reflectido do espírito das cruzadas na súa versión peninsular, ao que se lle rende culto até a actualidade todos os 25 de xullo polas autoridades españolas. Neste mesmo día congréganse as organizacións políticas galegas para reivindicar ou Día dá Patria Galega, esquecida polos meios oficiais e privados do estado español. O Día dá Pátria ben puidese representar ao Santiago da tradición que reunía en torno á súa figura valores universais da cultura como meio emancipador e de diálogo entre os pobos.
Outro roubo sen resolver
Con anterioridade a catedral sófreo outros roubos de maior ou menor importancia, sen que en ningún caso o material subtraído fose atopado e restituído ao arquivo catedralicio. O máis importante do que se tivo noticia polo publicado na prensa do momento quizais foi o roubo de algúns obxectos gardados na Capela das Reliquias, na noite do 6 ao 7 de maio de 1906, sen que as circunstancias nunca fosen aclaradas, nin tampouco non as pezas recuperadas.
As distintas edicións do Codex mostran unha figura do apóstolo pouco coñecida, icono da cultura medieval, valida para atraer a Galiza non só aos peregrinos que encarnaban a antiga tradición do cristianismo, se non tamén aos comerciantes e homes doutras culturas, entre elas a árabe. Este Santiago galego nada terá que ver co que nos chegou até o presente como patrón de España, máximo expoñente do triunfo bélico e da imposición ideolóxica sobre o mundo musulmán. Fiel reflectido do espírito das cruzadas na súa versión peninsular, ao que se lle rende culto até a actualidade todos os 25 de xullo polas autoridades españolas. Neste mesmo día congréganse as organizacións políticas galegas para reivindicar ou Día dá Patria Galega, esquecida polos meios oficiais e privados do estado español. O Día dá Pátria ben puidese representar ao Santiago da tradición que reunía en torno á súa figura valores universais da cultura como meio emancipador e de diálogo entre os pobos.
Outro roubo sen resolver
Con anterioridade a catedral sófreo outros roubos de maior ou menor importancia, sen que en ningún caso o material subtraído fose atopado e restituído ao arquivo catedralicio. O máis importante do que se tivo noticia polo publicado na prensa do momento quizais foi o roubo de algúns obxectos gardados na Capela das Reliquias, na noite do 6 ao 7 de maio de 1906, sen que as circunstancias nunca fosen aclaradas, nin tampouco non as pezas recuperadas.
 |
| O roubo de 1906 na prensa de Santiago (na 2ª.) e Madrid (na 1ª) |
Os ladróns procederían serrando unhas grosas reixas nunha das xanelas que daban acceso á Capela das Reliquias. Sen embargo, a través do oco perpetrado foi imposíbel de entrar, pois non se atopara pegada algunha sobre o peitoril da xanela, detalle observado porque este permanecía cunha grosa capa de pó. Tamén e a pesar de que no lugar se gardaban importantes pezas de ouro e prata, soamente se subtraeron tres obxectos, o que indicaría que os ladróns traballaron por encargo.
O obxecto máis valioso roubado foi a cruz que o rei Afonso III doou á catedral compostelá no ano 874. Semella que os materiais empregados e o modelo do seu deseño se asemellaban á Cruz dos Anxos; unha lámina de ouro con filigranas e pedrería recubría a cruz de madeira de castiñeiro e posuía un broche de esmalte tabicado, reproducindo dúas aves brancas con manchas roxas enfrontadas. Da cruz tan só se conserva algún debuxo e unha fotografa de baixa calidade. Os outros dous obxectos subtraídos foron unha imaxe do apóstolo Santiago e un crucifixo de prata e pedrería, ambos do século XV.  |
| A única imaxe conservada da Cruz de Afonso III |
Resignación ou ponto final
Sen noticias do paradoiro do Codex até o presente, cada vez son menos os meios que se ocupan do roubo levado a cabo fai meses. Os que o fan, invocan á resignación tan utilizada cando de Galiza se trata, sinalando que a pesar da desaparición do orixinal aínda fica unha réplica exacta para que os especialistas podan seguir traballando e os visitantes do museo catedralicio podan apreciar.
¿Será verdade o que algunhas fontes sinalan acerca de a grande preocupación que existe dentro do Cabido e o Arcebispado e o desconcertados e afundidos que están pola perda do Códice Calixtino?.
A barbarie colonialista recóllena a diario tanto os meios do país como os comentarios de moitos cidadáns. Proba de iso, o escoitado á porta do Hospital Abente e Lago de A Coruña a unha señora que mercaba un cupón especial da ONCE conmemorativo do 800 Aniversario da Consagración da Catedral de Santiago de Compostela e que comentaba o suceso do roubo co vendedor: "Aos ladróns válelles todo, vírono por aí e collérono, o caso e facer mal. Para o que o quererían?".